รู้ถึง : อุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจ แบ่งออกได้กี่ประเภท มีอะไรบ้าง

อุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจเป็นอุปกรณ์ที่สวมใส่ทางจมูกและปากหรือทั้งหน้าเพื่อป้องกันผู้สวมใส่จากการสูดดมสารที่เป็นอันตราย เช่น ฝุ่น ควัน ไอระเหย หรือก๊าซต่างๆ อุปกรณ์เหล่านี้อาจรวมถึงเครื่องช่วยหายใจ ซึ่งกรองและขจัดสารอันตรายออกจากอากาศ โดยใช้ตัวกรองหรือตลับเคมีเพื่อทำความสะอาดอากาศก่อนที่จะหายใจเข้าไป ตัวอย่างอุปกรณ์ป้องกันทางเดินหายใจ ได้แก่ หน้ากาก N95 เครื่องช่วยหายใจแบบครึ่งหน้า และเครื่องช่วยหายใจแบบเต็มหน้า

อุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจมีหลายประเภท ตัวอย่างเช่น หน้ากากอนามัย, หน้ากาก N95, หน้ากากกันฝุ่น หรือหน้ากากป้องกันสารเคมี  ดังนั้นผู้ใช้งานจำเป็นต้องทำความรู้จักประเภทของหน้ากากและแยกประเภทให้ได้ว่าเป็นหน้ากากป้องฝุ่น หน้ากากกันสารเคมี และหน้ากากแต่ละประเภทแตกต่างกันอย่างไร เพื่อที่จะเลือกใช้ได้อย่างถูกต้อง และ เหมาะสมกับการใช้งานเพื่อความปลอดภัยในการทำงานของผู้ปฏิบัติงานกับสารเคมี หรือ การทำงานในที่อับอากาศ

1. ประเภทของอุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจ

อุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจ แบ่งออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่

ประเภทที่ 1 ประเภทที่ทำให้อากาศปราศจากมลพิษก่อนที่จะเข้าสู่ทางเดินหายใจ (Air purifying devices) แบ่งได้เป็นหน้ากากกรองอนุภาค และหน้ากากกรองก๊าซหรือไอระเหย

1.1 หน้ากากกรองอนุภาค ทำหน้าที่กรองอนุภาคที่แขวนลอยในอากาศ ได้แก่ ฝุ่น ฟูม ควัน ละออง ส่วนประกอบที่สำคัญของหน้ากากกรองอนุภาค ประกอบด้วย 3 ส่วน ได้แก่ 

• ส่วนหน้ากาก มีหลายขนาด หรือขนาดเต็มหน้า
• ส่วนกรองอากาศ ซึ่งกรองอากาศหรือ filter ที่นิยมใช้มี 3 ลักษณะ คือ 
  • ชนิดเป็นแผ่น ทำจากเส้นใยอัดให้มีความพอเหมาะสำหรับกรองอนุภาค 
  • ชนิดที่วัสดุกรองอากาศถูกบรรจุอยู่ภายในตลับแบบหลวมๆ เหมาะสำหรับกรองฝุ่น 
  • ชนิดที่มีประสิทธิภาพสูง โดยนำวัสดุกรองอากาศมาพับขึ้นลงแล้วบรรจุลงในตลับเพื่อเพิ่มพื้นที่ผิวให้อนุภาคเข้าไปเกาะ
• สายรัดศีรษะ ปรับได้ตามความต้องการเพื่อให้กระชับกับหน้าของผู้สวมใส่

นอกจากนี้ยังมีหน้ากากชนิดใช้แล้วทิ้ง โดยหน้ากากและแผ่นกรองจะรวมเป็นชิ้นเดียวกัน เช่น หน้ากากอนามัย

1.2 หน้ากากกรองก๊าซไอระเหย ทำหน้าที่กรองก๊าซและไอระเหยที่อยู่ในอากาศ ส่วนกรองอากาศเป็นตลับหรือ

กระป๋องบรรจุตัวกรองไว้สำหรับจับมลพิษโดยการดูดซับหรือทำปฏิกิริยากับมลพิษ ทำให้อากาศที่ผ่านตลับกรองปราศจากมลพิษ ซึ่งตลับกรองจะมีความเฉพาะเจาะจงสำหรับก๊าซหรือไอระเหยที่ถูกออกแบบมาเท่านั้น หากใช้ตลับกรองผิดประเภท จะไม่สามารถป้องกันอันตรายได้ หน้ากากกรองก๊าซและไอระเหย แบ่งเป็น 3 ประเภท ได้แก่

• หน้ากากกรองก๊าซและไอระเหยชนิดตลับกรองสารเคมี (Cartridge respirator) ป้องกันก๊าซและไอระเหยที่ปนเปื้อนในอากาศที่ความเข้มข้นประมาณ 10 – 1,000 ppm. ไม่เหมาะใช้ในบริเวณที่ทีความเข้มข้นสูงในระดับที่อาจเป็นอันตรายต่อชีวิตทันที
• หน้ากากกรองก๊าซ (Gas mask)คล้ายกับชนิดตลับกรองข้างต้นต่างกันที่ส่วนบรรจุสารเคมีเพื่อทำให้อากาศสะอาดก่อนที่จะเข้าสู่ร่างกาย
• หน้ากากที่ทำให้อากาศสะอาดชนิดมีพลังงาน ช่วยเป่าอากาศเข้าในหน้ากาก (Powered air-purifying respirator) คล้ายกับ 2 แบบข้างต้น แต่เพิ่มเครื่องเป่าอากาศผ่านตลับหรือกระป๋องสารเคมี ช่วยลดแรงต้านทานในการหายใจเข้าทำให้ผู้สวมรู้สึกสบายขึ้น

ประเภทที่ 2 ประเภทที่ส่งอากาศจากภายนอกเข้าในหน้ากาก (Atmosphere-supplying respirator) เป็นอุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจชนิดที่มีอุปกรณ์ส่งอากาศหรือออกซิเจนให้กับผู้สวมใส่ แบ่งเป็น

• ชนิดที่แหล่งส่งอากาศติดตัวผู้สวม (Self Contained Breathing Apparatus หรือ SCBA)
• ชนิดส่งอากาศไปตามท่อ (Supplied Air Respirator)

2. มาตรฐานหน้ากากกรองอนุภาค

มาตรฐานหน้ากากกรองอนุภาคมีหลายมาตรฐาน ขึ้นอยู่กับวิธีการทดสอบ ซึ่งแต่ละมาตรฐานจะมีวิธีการทดสอบที่แตกต่างกัน ต่อไปนี้เป็นมาตรฐานหน้ากากกรองอนุภาค 

• มาตรฐานประเทศสหรัฐอเมริกา (NIOSH) แบ่งเป็น 9 ระเภท โดยแบ่งหน้ากากตามชนิดของอนุภาคเป็น 3ชนิด คือ N สำหรับฝุ่นที่ไม่มีไอน้ำมัน R สำหรับฝุ่นที่มีไอน้ำมัน P สำหรับฝุ่นที่ไม่มีและมีไอน้ำมัน และแบ่งตามประสิทธิภาพในการทดสอบกันฝุ่นอนุภาค 0.3 ไมครอน เป็น 3 ชนิด คือ 95% , 99% และ 99.97%
• มาตรฐานสหภาพยุโรป (EN 143) แบ่งออกเป็น 3 ชั้นคุณภาพ พิจารณาโดยใช้ชนิดของอนุภาค ประสิทธิภาพการกรอง และปริมาณการรั่วเข้าของอากาศภายนอก
• มาตรฐานสหภาพยุโรป (EN 149) แบ่งประสิทธิภาพในการทดสอบฝุ่นอนุภาค 0.6 ไมครอน เป็น 3 ชนิด โดยเป็นทั้งฝุ่นที่มีและไม่มีไอน้ำมัน
• มาตรฐานประเทศออสเตรเลีย/นิวซีแลนด์ (AS/NZS 1716)  P1 สามารถป้องกันฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 0.6 ไมครอนได้ไม่น้อยกว่า 80% P2 สามารถป้องกันฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 0.6 ไมครอนได้ไม่น้อยกว่า 94% ป้องกันอนุภาคที่เกิดจากกระบวนการทางกลและความร้อน เช่น อนุภาคที่เกิดจากการเจียร์ การขัด ฟูมจากงานเชื่อม เป็นต้น
• มาตรฐานประเทศจีน ทดสอบฝุ่นอนุภาค 0.3 ไมครอน แบ่งตามชนิดของอนุภาคเป็น 2 ชนิด คือ KN ฝุ่นที่ไม่มีไอน้ำมัน KP ฝุ่นที่ไม่มีและมีไอน้ำมัน และแบ่งตามประสิทธิภาพ เป็น 3 ชนิด คือ 90%, 95%, 99.97%

3. ประสิทธิภาพหน้ากากกรองอนุภาคแต่ละมาตรฐาน

ในการทดสอบประสิทธิภาพการกรองอนุภาคของหน้ากากแต่ละมาตรฐานทดสอบที่อนุภาคฝุ่นดังต่อนี้

• NIOSH และ GB ทดสอบอนุภาคฝุ่นที่ 0.3 ไมครอน
• EN 149 ทดสอบอนุภาคฝุ่นที่ 0.6 ไมครอน
• AS/NZS ทอสอบอนุภาคฝุ่นขนาดเล็กกว่า 0.6 ไมครอน

สรุป

อุปกรณ์ป้องกันระบบทางเดินหายใจ มีหลายประเภทให้เลือกใช้ ซึ่งหาซื้อได้ง่ายในปัจจุบัน ในการเลือกใช้งานต้องเลือกให้ถูกต้องตรงตามความต้องการ หากเลือกใช้ไม่ถูกประเภทอาจทำให้ประสิทธิภาพในการกรองลดลง รวมถึงอายุการใช้งานของหน้ากากแต่ละประเภทลดลงด้วย หากเป็นหน้ากากชนิดใช้ซ้ำ ก่อนนำมาใช้ต้องตรวจสอบสภาพของอุปกรณ์ก่อนหากพบว่าชำรุดให้เปลี่ยนใหม่ทันที

safetysupervisor ผู้นำด้านการจัดฝึก อบรม จป หัวหน้างาน หากสนใจสามารถติดต่อสอบถามได้ทางเบอร์โทร หรือ แชทออนไลน์กับเจ้าหน้าที่ได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย เรายินดีให้คำแนะนำเกี่ยวกับการบรม จป ทุกระดับโดยทีมวิทยากรมืออาชีพ